ਰਵਾਇਤੀ ਦਵਾਈ ਦੀ ਵਧਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ

ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਇਲਾਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਟਿਕਾਊ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਹੱਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ

ਲੇਖਕ: ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰਤਾਪਰਾਓ ਜਾਧਵ, ਕੇਂਦਰੀ ਆਯੂਸ਼ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ (ਸੁਤੰਤਰ ਚਾਰਜ) ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ

ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ (WHO) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸਦੇ 88 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਮੈਂਬਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਵਾਇਤੀ ਦਵਾਈ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ – 194 ਵਿੱਚੋਂ 170 ਦੇਸ਼। ਇਹ ਡਾਕਟਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਰਬਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਦਾ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਘੱਟ ਅਤੇ ਮੱਧ-ਆਮਦਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ, ਆਪਣੀਆਂ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਅਤੇ ਕਿਫਾਇਤੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਇਲਾਜ ਤੋਂ ਪਰੇ ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਸੰਭਾਲ, ਪੋਸ਼ਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਟਿਕਾਊ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਤੱਕ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਰੁਝਾਨ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅਪਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕਾਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ ਕਿ 2025 ਤੱਕ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਰਵਾਇਤੀ ਦਵਾਈ ਬਾਜ਼ਾਰ $583 ਬਿਲੀਅਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸਦੀ ਸਾਲਾਨਾ ਵਿਕਾਸ ਦਰ 10%-20% ਹੈ। ਚੀਨ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਦਵਾਈ ਖੇਤਰ $122.4 ਬਿਲੀਅਨ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦਾ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਦਾ ਦਵਾਈ ਉਦਯੋਗ $3.97 ਬਿਲੀਅਨ, ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਯੁਰਵੇਦ, ਯੋਗਾ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਇਲਾਜ, ਯੂਨਾਨੀ, ਸਿੱਧ, ਸੋਵਾ ਰਿਗਪਾ ਅਤੇ ਹੋਮਿਓਪੈਥੀ (ਆਯੁਸ਼) ​​ਖੇਤਰ $43.4 ਬਿਲੀਅਨ ਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸਥਾਰ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ – ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਇਲਾਜ ਮਾਡਲਾਂ ਤੋਂ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ, ਰੋਕਥਾਮ ਵਾਲੇ ਪਹੁੰਚਾਂ ਤੱਕ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮੂਲ ਕਾਰਨਾਂ ‘ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹਨ।

ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਪਰਿਵਰਤਨ

ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਦਵਾਈ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਤਬਦੀਲੀ ਆਈ ਹੈ। ਆਯੂਸ਼ ਉਦਯੋਗ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 92,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੂਖਮ, ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਉੱਦਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਅੱਠ ਗੁਣਾ ਵਧਿਆ ਹੈ। ਨਿਰਮਾਣ ਖੇਤਰ ਦੀ ਆਮਦਨ 2014-15 ਵਿੱਚ ₹21,697 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ₹1.37 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੇਵਾਵਾਂ ਖੇਤਰ ਨੇ ₹1.67 ਲੱਖ ਕਰੋੜ ਦਾ ਮਾਲੀਆ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਹੁਣ 150 ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ 1.54 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੇ ਆਯੁਸ਼ ਅਤੇ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦ ਨਿਰਯਾਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਯੁਰਵੇਦ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਦਵਾਈ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਜੋਂ ਰਸਮੀ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਮੌਕੇ ਅਤੇ ਨਰਮ ਸ਼ਕਤੀ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਮੂਨਾ ਸਰਵੇਖਣ ਦਫ਼ਤਰ (2022-23) ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਆਯੁਸ਼ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲੇ ਵਿਆਪਕ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਹੋਇਆ ਹੈ – ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ 95 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ 96 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅੱਧੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਨੇ ਆਯੁਸ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਆਯੁਰਵੇਦ ਪੁਨਰ ਸੁਰਜੀਤੀ ਅਤੇ ਰੋਕਥਾਮ ਦੇਖਭਾਲ ਲਈ ਪਸੰਦੀਦਾ ਵਿਕਲਪ ਵਜੋਂ ਉਭਰਿਆ ਹੈ।

ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ, ਗਲੋਬਲ ਵਿਸਥਾਰ

ਭਾਰਤ ਨੇ ਕਈ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਆਯੁਰਵੇਦ, ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੀਚਿੰਗ ਐਂਡ ਰਿਸਰਚ ਇਨ ਆਯੁਰਵੇਦ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਆਯੁਰਵੇਦ, ਅਤੇ ਸੈਂਟਰਲ ਕੌਂਸਲ ਫਾਰ ਰਿਸਰਚ ਇਨ ਆਯੁਰਵੇਦਿਕ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਕਲੀਨਿਕਲ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ, ਡਰੱਗ ਸਟੈਂਡਰਡਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਦੇਖਭਾਲ ਮਾਡਲਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ‘ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਰਵਾਇਤੀ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਡਾਕਟਰੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀਆਂ ਹਨ।

ਆਯੁਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਯੋਜਨਾ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਆਯੁਰਵੇਦ ਪਹੁੰਚ ਬੇਮਿਸਾਲ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ 25 ਦੁਵੱਲੇ ਸਮਝੌਤਿਆਂ ਅਤੇ 52 ਸੰਸਥਾਗਤ ਭਾਈਵਾਲੀ ‘ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਹਨ, 39 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ 43 ਆਯੁਸ਼ ਸੂਚਨਾ ਸੈੱਲ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਵਿੱਚ 15 ਅਕਾਦਮਿਕ ਵਿਭਾਗ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ WHO ਗਲੋਬਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਟ੍ਰੈਡੀਸ਼ਨਲ ਮੈਡੀਸਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਤ, ਇਸ ਕੇਂਦਰ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ, ਡਿਜੀਟਲ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਉੱਭਰਦੀਆਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਰਾਹੀਂ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਦਵਾਈ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵਰਤਣਾ ਹੈ।
ਰਵਾਇਤੀ ਦਵਾਈ ਵਿੱਚ ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (AI) ਦੇ ਏਕੀਕਰਨ ਬਾਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਉੱਨਤ ਤਕਨਾਲੋਜੀਆਂ ਡਾਇਗਨੌਸਟਿਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਵੱਡੇ ਡੇਟਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਆਯੁਰਵੇਦ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਦੇਖਭਾਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਲੋਕਾਂ ਲਈ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਆਯੁਰਵੇਦ

ਆਯੁਰਵੇਦ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦਰਸ਼ਨ – ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ, ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ, ਖਪਤ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਤੁਲਨ – ਸਮਕਾਲੀ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਲਈ ਢੁਕਵੇਂ ਹੱਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੁਨੀਆ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੀ ਹੈ, ਆਯੁਰਵੇਦ ਇੱਕ ਢਾਂਚਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਸਿਹਤ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਦਵਾਈ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਹੁੰਚ ਰੋਕਥਾਮ, ਕਿਫਾਇਤੀ, ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਟਿਕਾਊ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਆਯੁਰਵੇਦ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਡਾਕਟਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਰਵਾਇਤੀ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਮਕਾਲੀ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।

ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗਿਆਨ ਦਾ ਏਕੀਕਰਨ ਰਵਾਇਤੀ ਡਾਕਟਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ, ਆਯੁਰਵੇਦ ਦਿਵਸ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਗ੍ਰਹਿ ਲਈ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਟਿਕਾਊ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਰਵਾਇਤੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।